Christelijke symbolen, betekenis en herkomst.

Op deze pagina geef ik een eigen impressie weer van de betekenis en herkomst van christelijke symbolen en tekens. Vanaf het begin kende het christelijk geloof al symbolen zoals het vis symbool dat men als geheim teken gebruikte om te zien of een ander ook christen was. Maar ook heeft de kerk zelf veel symbolen gecreëerd en ook veel oude heidense symbolen omgevormd tot christelijke symbolen en ze zo opgenomen in de christelijke leer. Veel van de symbolen kunt u terugvinden in de rijk versierde kerken en op graven. Vriendelijke groet, Hein Pragt.

Alpha Omega symbool

AO symbool Dit symbool staat voor de Griekse letters Alfa en Omega wat uit het christendom komt en wat Jezus almacht symboliseert. Alfa en Omega zijn de eerste en de laatste letter van het klassieke Griekse alfabet en staan zo symbool voor het begin en het einde. De betekenis als begin en einde van de kosmos stamt al uit de tijd voor Christus uit het hellenistische tijdperk (Griekse historie) en is door de christenen overgenomen. De grondslag van de christelijke symboliek vormen Bijbelteksten zoals “Ik ben de eerste en ik ben de laatste, en behalve mij is er geen god” (Jesaja 44:6). In de Apocalyps van Johannes (1:8) staat: “Ik ben de Alfa en de Omega, het Begin en het Einde, zegt de Heere, Die is, en Die was, en Die komen zal, de Almachtige”. En in de Apocalyps van Johannes (1:11) staat: “De Zeggende: Ik ben de Alfa en de Omega, de Eerste en de Laatste; …”. Deze twee letters werden ook veel gebruikt ter versiering van christelijke graven, om aan te duiden dat de begraven persoon in God zijn begin en zijn einddoel gezien had.

Anker symbool

anker symbool Het anker is het algemene symbool van hoop. In de christelijk cultuur staat het voor de hoop en vertrouwen in Jezus Christus. Dit symbool was ook het embleem van Sint Clement, de Bishop van Rome die volgens de overlevering vastgebonden aan een anker in zee geworpen werd. In de vroegchristelijke tijd werd het door zijn kruisvorm een verkapt symbool van de verlossing (‘crux dissimulata’). Een dwarsbalk (‘stok) onder de ring voor het ankertouw wekte de indruk van een kruis, dat door de onderste delen van het anker verhuld werd. In christelijke grafsculpturen wordt het anker vaak in combinatie met vissen afgebeeld.

Duif met palmtak symbool

Duif met palmtak symbool De duif is een Christelijk symbool voor verzoening en vrede. De duif verwijst ook naar eenvoud, onschuld en zuiverheid. Ook is de duif binnen de christelijke kerk een teken van reinheid en vrede verwijst het naar de Heilige Geest. In de Bijbel is de duif ook het symbool van het einde van de zondvloed, wanneer de duif met een olijftak bij Noah in de ark terugkomt. Bij de doop van Jezus in de Jordaan daalt de geest Gods als een duif op hem neer (Matheus 3:16). De Heilige Geest wordt bijna altijd als een duif voorgesteld en ook de zeven gaven van de Heilige Geest (wijsheid, verstand, goede raad, sterkte, kennis, vroomheid en godvrezendheid) werden door zeven duiven gesymboliseerd.

Engel symbool

Het engel symbool heeft een eigen pagina gekregen op deze website: Engel als symbool

Franse Lelie symbool

Franse Lelie symbool De Franse Lelie of Fleur-de-Lis stelden in de Byzantijnse tijd voorspoed en koninklijkheid voor. Koning Lodewijk VII van Frankrijk gaf de lelie een plaats in zijn familiewapen en onder zijn regering werd de lelie het embleem van de Franse monarchie en het symbool van de Heilige Maagd voor de Christenen. De Franse lelie werd het embleem voor de Franse koningen. In de bijbel komt de Lelie ook voor, Mattheus (6:28) “En wat zijt gij bezorgd voor de kleding? Aanmerkt de leliën des velds, hoe zij wassen; zij arbeiden niet, en spinnen niet;”.

Grieks kruis symbool

Grieks kruis Het Griekse kruis is een zeer vroege vorm van het christelijke kruis. Het Griekse kruis dateert echter van voor het Latijnse kruis en was niet bedoeld om het kruis van de kruisiging voor te stellen, maar in plaats daarvan de vier richtingen van de aarde, die de verspreiding van het evangelie vertegenwoordigen. Het Griekse kruis was ook ooit een populaire vorm voor oosterse kerken.

Hugenotenkruis symbool

Het Hugenotenkruis heeft als hoofdbestanddeel het Maltezer kruis. Dit is het kenteken van de ridders van Malta. Dit is een geestelijke ridderorde uit de middeleeuwen. Het kruis heeft gelijke armen, met een wijd uiteenlopende top. Het Maltezer kruis werd gezien als symbool van de wedergeboorte. De acht punten stellen voor de acht zaligsprekingen uit het Evangelie naar Matheus (Matheus 5: 3-10). De armen van het kruis worden verbonden door een krans van vier lelies of harten. Dit zijn de symbolen van reinheid en trouw. Het oorspronkelijke aanhangsel onderaan was een traan, later is de traan vervangen door een duif, het symbool van de Heilige Geest. Het Hugenotenkruis is tegenwoordig het symbool van reformatorische Christenen.

IHS symbool

graf ihs symbool De symbolische betekenis van het monogram IHS wordt vaak verklaard met de beginletters van “Iesus hominum salvator” wat staat voor “Jezus de redder der mensen” of “in hoc salis” wat staat voor “hierin ligt de zaligheid”. IHS zijn ook de eerste drie letters van het Griekse woord (IHSOYS) dat Jezus betekent. Een andere verklaring is “In hoc signo” wat staat voor “In dit teken zult gij overwinnen”. IHS kan men ook vinden op kerkgevels, biechtstoelen en bidprentjes en het monogram werd in het verleden veel gebruikt door de welgestelde katholieke orde der Jezuïeten.

Ichtusteken of vis symbool

visje symbool De oorsprong van het teken komt uit de tijd dat de eerste Christenen vervolgd werden. Hoewel uit de Romeinse geschiedenis een actieve vervolging niet zo duidelijk spreekt, was het niet erkennen van de Romeinse goden wel strafbaar. De vroege chrstenen gebruikten het vis teken om te zien of een ander ook Christen was en het gaf waarschijnlijk ook de richting aan voor geheime geloofsbijeenkomsten. ICHTHUS betekent letterlijk ‘vis’. De I staat voor Jezus, de CH voor Christus, de T voor THeou, de U voor Uios, de S voor Soter. Dit is een ruwe vertaling voor Jezus Christus Gods Zoon Verlosser. Tegenwoordig ziet men het vis symbool vaak op de achterkant van een auto ten teken dat de eigenaar een Christen is.

Jacobsschelp symbool

Jacobsschelp symbool De Jacobsschelp of Sint Jacobsschelp is een christelijk symbool en het symbool van de heilige Jacobus. Sinds de middeleeuwen staat de schelp symbool voor de heilige Jacobus. De symboliek van de schelp in het algemeen gaat verder terug, er zijn afbeeldingen van schelpen bekend die uit de Romeinse tijd, waar de schelp een symbool was geboorte en wedergeboorte. De schelp is ook het algemeen symbool voor pelgrims en in het bijzonder het embleem van de bedevaart naar Santiago de Compostela. Het zichtbaar dragen van de schelp, op de hoed of op de jas genaaid, gaf bescherming tegen struikrovers.

Kikker symbool

kikker symbool De metamorfose van de kikker werd door de Christenen in verband gebracht met de wederopstanding van Christus. In de Middeleeuwen werd het gedroogde lijf van een kikker vaak in een zijden zakje om de hals gedragen als bescherming tegen epilepsie. De pad was minder populair bij werd beschouwd als een handlanger van de duivel en heksen. In de Bijbel komt de kikker niet zo positief voor, bijvoorbeeld als één van de plagen in het oude Egypte (Exodus 8: 2-14) en in de Openbaring van Johannes (16:13) staat: “En ik zag uit de bek van de draak, uit de bek van het beest en uit de mond van de valse profeet drie onreine geesten komen, als kikvorsen”.

Kruis symbool

kruis symbool Het kruis is al een heel oud symbool, voor het een algemeen christelijk symbool werd, was het het kruis al een symbool van verzoening, synthese tussen hemel en aarde en de vier windrichtingen. Als christelijk symbool wordt het in verschillende vormen aangetroffen. Het kruis is voor Christenen het symbool van het lijden en sterven van Jezus Christus. Hij is namelijk aan het kruis (een Romeins martelwerktuig) gestorven. Christenen geloven dat dit lijden en sterven nodig was, omdat hij daarmee de straf heeft ondergaan, voor alle verkeerde dingen die we in het dagelijks leven doen. Het is daarmee een symbool van de verzoening tussen God en de mensen, het centrale gegeven in het christelijke geloof.

Lam symbool

lam symbool Het lam is eeuwenlang het symbool voor Jezus Christus geweest, de beeltenis biedt krachtige bescherming tegen onvruchtbaarheid en ook wordt er vrede mee afgedwongen. Het is ook een symbool van reinheid en onschuld en het lam, afgebeeld met kruis en Nimbus is het symbool van de offerdood van Christus. Het beeld van de goddelijke herder die zijn volk als een kudde leidt, leverde beeld op van de goede herder Jezus, op zoek naar verdwaalde lammeren. Bij Johannes (1:29) noemt Johannes de doper Jezus “het lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt”. In de openbaring (14:1) staat: “En ik zag, en ziet, het Lam stond op den berg Sion, en met Hem honderd vier en veertig duizend, hebbende den Naam Zijns Vaders geschreven aan hun voorhoofden”. Nog heden ten dage is het paaslam met het vaandel het symbool van de zege over de dood een geliefd symbool van de opstanding. Ook komt in de Bijbel het lam vaak voor als offerlam en is het als offerlam ook het symbool voor het martelaarschap.

Malterzerkruis

Malterzerkruis Dit is het kenteken van de ridders van Malta. Dit is een geestelijke ridderorde van St. John uit de middeleeuwen. Het kruis heeft gelijke armen, met een wijd uiteenlopende top. Het Maltezer kruis werd gezien als symbool van de wedergeboorte. De acht punten stellen voor de acht zaligsprekingen uit het Evangelie naar Matheus (Matheus 5: 3-10).

PAX symbool

graf pax symbool Pax betekent vrede in het Latijn en het is het symbool van Christus die de vrede op aarde bracht. Pax was oorspronkelijk een Romeinse godin van de vrede, meer specifiek van de rustige en vreedzame toestand van een land. De Christenen hebben Pax veranderd in de vreedzame boodschap van Jezus Christus.

PX symbool

Het PX symbool is het monogram van Christus. Het monogram is samengesteld uit de Griekse letters X en P, die de eerste letters van Christus vormen. De ovale cirkel, het ei, is het symbool van geboorte en nieuw leven.

PXAO symbool

Ook het PXAO symbool is een monogram van Christus. Het monogram is samengesteld uit de Griekse letters X en P, die de eerste letters van Christus vormen. Dit symbool is aangevuld met de Griekse letters Alfa en Omega wat Jezus almacht symboliseert. Alfa en Omega zijn de eerste en de laatste letter van het klassieke Griekse alfabet en staan zo symbool voor het begin en het einde. (Zie ook Alpha Omega symbool)

Raaf symbool

Raaf symbool De raaf staat in de christelijke symboliek gelijk aan andere kraaiachtigen als de roek en de kraai en het is een vogel die doorgaans een kwade roep heeft, maar soms ook om zijn wijsheid gewaardeerd wordt. In de bijbel krijgt de profeet Elia in de woestijn brood van de raven. In het vroege Christendom werd de raaf verweten dat hij Noach niet op de hoogte stelde van het aflopen van de zondvloed en zo werd hij tot symbool van de slaaf van wereldse lusten, die draalt met zijn bekering, hij roept immers “eras, eras” (Lat. morgen, morgen).

Rozenkrans symbool

Rozenkrans symbool De rozenkrans heeft een lange geschiedenis, in vroeger tijden was het een touwtje waarin op bepaalde afstanden knoopjes waren gelegd. Na elk gebed werd het touwtje, dat in de hand werd gehouden, een knoopje verder geschoven. Aan het eind van het touwtje was de gebedscyclus gereed. Later in de tijd werden uiteinden aan elkaar geknoopt en in de daarop volgende versie werden de knopen vervangen door kralen. De rozenkrans is voor veel mensen meer geworden dan een hulp bij het bidden, het is een soort van amulet geworden. Het werkt als een bescherming tegen onheil, van verleiding tot hekserij en zelfs lichamelijke ziekten. Poolse boeren lopen drie keer met een bel, kaars en een rozenkrans om hun huis heen om de bliksem af te weren en in Oostenrijk wordt een speciale versie gebruikt om kinderen te behoeden tegen ziekte en het Boze Oog. Hoewel de meeste mensen denken dat de rozenkrans met het katholieke geloof verbonden is kwam een vorm van een rond snoer gebedskralen ook al voor in India in de oude cultus van Shiva. Via India belandde de rozenkrans in Tibet en China en van China naar Japan. De christelijke gebedstellers verschenen pas rond het jaar 1000. Het precieze aantal kralen in een rozenkrans varieert per godsdienst. Lees meer over de rozenkrans op deze pagina.

Russisch kruis symbool

Russisch kruis symbool Dit soort kruis komt voor in de Russische Orthodoxe Kerk. De bovenste balk staat voor het bordje met de letters “INRI”, de betekenis van de onderste balk is niet geheel duidelijk.

Sint Kristoffel symbool

Sint Kristoffel symbool Sint Kristoffel was de heilige voor de reizigers en het amulet was dan ook vrij populair als beschermer van mensen die op reis waren of ver van huis. Ook tegenwoordig is het amulet nog te koop en is het nog steeds een populair amulet. Zijn oorspronkelijke naam was Offero en hij woonde bij een doorwaadbare plaats in een woest stromende rivier, waar hij reizigers naar de overkant droeg. Dat was voor hem niet moeilijk aangezien hij een grote reus was (volgens de overlevering zelfs twee keer zo lang als de reus Goliath). Op een dag vroeg een kleine jongen of hij hem over wilde zetten en hij nam het kind op zijn schouders en ging het water in. Maar halverwege de rivier begon het gewicht van het kind hem omlaag te drukken, hoe kon een kind zo zwaar zijn, en hij werd bang dat ze samen zouden verdrinken. Het kind vertelde hem dat hij zo zwaar was omdat het gewicht van de hele wereld op zijn schouders rustte. Toen begreep Offero dat dit kind Jezus Christus was waarna het kind verdween. De moraal van dit verhaal was dat wanneer we de macht van Christus erkennen, er een grote last van onze schouders wordt genomen.

De slang als symbool

Slang als symbool De slang is het dier waarvan de symboliek veel tegenstrijdigheden vertoont, in veel culturen wordt hij als symbool van de onderwereld en het dodenrijk opgevat, vermoedelijk omdat hij in het verborgene leeft en in holletjes wegkruipt. Dood en leven zijn in dit dier op zo’n unieke wijze symbolisch verenigd, dat er nauwelijks culturen bestaan waar de slang niet als symbool voorkomt. Het woord slang komt in de Bijbel 36 keer voor in 33 verzen maar ook synoniemen als adder, basilisk en de Leviathan komen we tegen in de Bijbel, meestal in zeer negatieve zin. Het was de slang die Eva overtuigde om de vrucht van de boom te eten waarvan God had gezegd dat zij daarvan niet mochten eten. Wanneer Mozes naar Egypte geroepen wordt, moet hij de slang te lijf gaan. Als het volk tijdens de Uittocht klaagt over het eten wat ze krijgen, stuurt God vurige slangen op hen af (Num. 21:5-6). . Toch is het ook zo dat toen het volk hun zonden beleed, Mozes tot God bad, waarop God Mozes opdracht geeft om een bronzen slang te maken zodat iedereen die daarnaar keek genezen werd. In de Bijbel heeft de slang (bijna) altijd een negatieve betekenis. Hij is een gladakker, een gluiper en met zijn gespleten tong zaait hij twijfel en tweedracht. In veel afbeeldingen in kerken komen we dan ook slangen tegen als teken van kwaad en verderf.

XP symbool

graf xp symbool Dit symbool heet ook wel het Labarum en staat voor de Griekse letters X (chi) en P (rho) die de eerste letters van Christus vormen. Volgens een andere traditie zijn het de Griekse equivalenten van de beginletters van het Latijnse Christus Rex wat staat voor “Christus is Koning”. In combinatie met het kruis is het een symbool voor de kruisiging en opstanding van Christus.

XPAO symbool

graf xpao symbool Dit symbool is de samenvoeging van de Griekse letters X (chi) en P (rho) die de eerste letters van Christus vormen in combinatie met de Griekse letters Alfa en Omega wat uit het Christendom komt en wat Jezus almacht symboliseert en Alfa en Omega zijn de eerste en de laatste letter van het klassieke Griekse alfabet en staan zo ook symbool voor het begin en het einde. (Zie ook Alpha Omega symbool)

De zeven hoofdzonden met hun symboliek

De zeven christelijke hoofdzonden (ook wel kardinale zonden genoemd) werden in de 16e eeuw voor het eerste opgetekend door paus Gregorius de eerste en dit waren zonden die zo gruwelijk waren dat ze onmiddellijk zouden leiden tot eeuwige verdoemenis. In de Bijbel staan wel diverse opsommingen van zonden maar is een lijst van zeven hoofdzonden niet terug te vinden. Aan deze hoofdzonden werd ook symboliek verbonden, in de vorm van dieren maar ook in de kunst. De zeven hoofdzonden zijn door vele schilders uitgebeeld, een bekend voorbeeld hiervan is de schilder Jeronimus Bosch die de meeste gruwelijke, maar ook zeer wellustige taferelen schilderde.

Superbia

Superbia pauw symbool Superbia is de Latijnse benaming voor hoogmoed of ijdelheid en wordt beschouwd als de ergste van de zeven zonden. Een gangbare aanname is dat alle andere zonden voortkomen uit superbia. Met superbia wordt ook het verlangen om belangrijker of aantrekkelijker te zijn bedoeld, of een liefde voor zichzelf in de vorm van narcisme. In middeleeuwse symboliek wordt superbia vaak afgebeeld als een ruiter die van het paard valt (hoogmoed komt ten val) later zien we ook vaak een spiegel en een pauw op de afbeeldingen als symbolen van superbia. De demon die bij deze hoofdzonde hoort is Lucifer.

Avaritia

avaritia zak geld symbool Avaritia is de Latijnse benaming voor hebzucht, het verlangen naar macht, geld, rijkdom of bezittingen. Dit heeft vaak misdaden als ontrouw, verraad, omkoping en diefstal tot gevolg. Ze ontstaan door geweld, manipulatie of de autoriteit van de zondaar. Ook wordt simonie (het uit winstbejag verhandelen van geestelijke goederen of ambten) onder deze hoofdzonde gerekend. Het belangrijkste symbool is geld in de vorm van munten, een beurs of een schatkist. Ook word hebzucht wel gesymboliseerd door een gulzige gier. De demon die bij deze hoofdzonde hoort is Mammon.

Luxuria

Luxuria geit symbool Luxuria is de Latijnse benaming voor onkuisheid, lust en wellust. De kerk beschouwde dit als een ongewenst gevolg van de voortplantingsdrift. Het werd wel gesymboliseerd door vurige vlammen maar ook het gezelschap van dieren die een ongebreidelde dierlijke lust bezitten zoals een geit, een stier, een varken of een haan of een konijn op haas. In de middeleeuwen werd dit ook wel weergegeven als een vrouw in een lang wit gewaad met duif die neerkijkt op een wellustige kleine vrouw in een schaars rood jurkje die op een geit zit dit door de knieën is gegaan. Dit geeft weer dat kuisheid wint van lust. De demon die bij deze hoofdzonde hoort is Asmodeus.

Invidia

Invidia slang symbool Invidia is de Latijnse benaming voor afgunst, jaloezie, nijd, twijfel en woede. In de middeleeuwen werd dit vaak afgebeeld als een uitgemergelde vrouw met slangen als haar die in haar enen hand een gifslang heeft terwijl ze zich tegoed doet aan een uitgerukt hart. Soms werd ze ook vergezeld door een uitgemergelde hond of schorpioen. De demon die bij deze hoofdzonde hoort is Leviathan.

Gula

Gula zwijn symbool Gula is de Latijnse benaming voor onmatigheid, gulzigheid en vraatzucht. Het wroeten van varkens werd in verband gebracht met gulzigheid en onmatigheid werd vaak afgebeeld als een zeer vlezig lijf rijdend op een varken of begeleid door een wolf. De demon die bij deze hoofdzonde hoort is Beëlzebub.

Ira

Ira beer symbool Ira, de Latijnse benaming voor woede, gramschap, toorn of wraak. Vaak werd deze hoofzonde gesymboliseerd door een woest dier zoals een beer, een leeuw of wolf. Ook werd wraakzucht afgebeeld als een woeste man die in razernij met een wapen zwaait. De demon die bij deze hoofzonde hoort is Satan.

Acedia

Acedia slak symbool Acedia is de Latijnse benaming voor gemakzucht, traagheid, luiheid of vadsigheid. Deze hoofdzonde werd vaak gesymboliseerd door een traag dier zoals een slak, een ezel of een os. De luiheid werd ook wel gesymboliseerd door langdurige spelletjes zoals kaarten en dammen. De demon die bij deze hoofdzonde hoort is Belfagor.

Kleuren in de eredienst

In de begintijd van de christelijke kerk was de kleding vrijwel gelijk aan de kleding die de mensen thuis gewend waren. De Romeinse burgers die het konden betalen droegen witte kleding, maar in de bijbel had de kleur wit ook nog een symbolische betekenis. In het oude testament is wit een feestkleur, kleur van de reinheid en van vergeving van de zonden. In het nieuwe testament is wit ook de kleur van reinheid en van toewijding aan god. Op oude afbeeldingen van de kerk zien we dat de voorgangers witte kleding droegen maar toen er meer welvaart kwam kreeg het kleed van de voorganger bij feestdagen een versiering. Omstreeks 1200 gaf de paus regels voor het gebruik van kleuren in de eredienst: wit voor de feestdagen, rood voor de martellaarsdagen, zwart voor de boetedagen en groen voor de dagen die over bleven. Ook de lutherse en de anglicaanse kerk kenden kleuren.

De kleur zwart staat symbool voor de dood, bij begrafenissen draagt men dan ook vaak zwarte kleding gedragen. In de eredienst is zwart de liturgische kleur voor Goede Vrijdag.

Groen is het symbool en de kleur van groeiende planten. Het is ook een symbool voor leven en liturgisch gezien is groen de triomf van het leven over de dood. De kleur wordt gebruikt in de tijd tussen de feesten.

Rood is de kleur van het bloed en liturgisch gezien is het de kleur voor de herdenking van de heiligen en martelaren van de kerk. Als kleur van het vuur wordt het voor het Pinksterfeest gebruikt.

Wit is het symbool van de zuiverheid en de onschuld en het is de liturgische kleur voor de feestdagen van Kerstmis en Pasen.

Paars is de kleur van de boetedoening en rouw en tevens is het de kleur voor een koninklijk gewaad. De liturgische kleur wordt gebruikt in de weken van Advent en de voorbereiding op Pasen. (de 40 dagen-tijd)

Christelijke symbolen